اين شامل يك فهم عميق از چطور و كجا اطلاعات را پيدا كردن مي شود. توانايي قضاوت دراطلاعات هدفدار و محتاطانه مي باشد ، چطور بهترين اطلاعات مي تواند به نشان دادن مشكل يا انتشار آن در يك دست كمك نمايد.
    سواد اطلاعاتي همانند سواد كامپيوتري كه نيازمند شناخت فناورانه است واينكه چطور نرم افزار و سخت افزاري را بسازيم نيست يا سواد كتابخانه كه نيازمند توانايي استفاده از مجموعه كتابخانه و خدماتش مي باشد نيست. همچنين يك ارتباط قوي متعلق به همه اين مفاهيم وجود دارد. هر كدام از اين سوادها چندين سطح از تفكر را به صورت حياتي نياز دارند. اما در مقايسه با سواد كامپيوتري سواد اطلاعاتي صرفا به آن سوي دسترسي داشتن به دانش چطور استفاده نمودن از فناوري مي رود زيرا فناوري تنها كيفيت آموزش تجربي را تضمين نمي نمايد ودر مقايسه با سواد كتابخانه اي ، سواد اطلاعاتي بيشتر از جستجو در يك فهرست پيوسته يا مواد مرجع ديگرمي باشد زيرا سواد اطلاعاتي يك تكنيك نيست بلكه يك هدف براي آموزشگران مي باشد.
    سواد اطلاعاتي به يك آگاهي از روشي كه سيستم هاي اطلاعاتي كاربردي و ارتباط ديناميك بين يك نياز اطلاعاتي ويژه و منابع و كانالهاي مورد نياز به منظور رضايت آن نياز مورد نياز است.
     براي رسيدن به مفاهيم قابل درك در رابطه با سواد اطلاعاتي، برداشت ها و نظرات ديگران را در يك نگاه اجمالي مرور خواهيم كرد تا بتوانيم هرچه بهتر از اين دانش روز بهره مند شويم يعني آموزش ديدن و به د يگران آموزش دادن را ياد بگيريم و از نهايت قدرت انتقال خود استفاده نماييم .
     مفهوم سواد اطلاعاتي و با سواد اطلاعاتي:
    سواد اطلاعاتي قابليتي است كه فرد را در دسترس مفيد ومؤثر به اطلاعات، ارزيابي انتقادي آن و استفاده دقيق و خلاق از اطلاعات به دست آمده به منظور رفع نياز هاي اطلاعاتي خويش توانمند مي سازد.
    وبه بياني ديگر ، توانايي باز يابي و تفكر در باره اطلاعات وقدرت استفاده از اطلاعات به عنوان يكي از ضروريات كار، زندگي و برقراري ارتباط بين انسانها.
    توانايي مكان يابي اطلاعات موردنياز وتعيين بيشترين ربط و اعتبار براي حل مشكلات ، بنابراين مي توان اين دو مفهوم را چنين تعريف كرد:
     سواد اطلاعاتي قدرت دسترسي مؤثر به اطلاعات با ارزش ، آگاهي چگونگي سازماندهي دانش واطلاعات روش هاي مختلف جستجو ، توان تشخيص مشكل و شناخت مؤثر ترين اطلاعات براي رفع آن .
    و با سواد اطلاعاتي كسي كه آموخته باشد چگونه بياموزد.
    ويژگي هاي باسواد اطلاعاتي
    سواد اطلاعاتي يكي از مشخصه هاي بارز جامعه اطلاعاتي است. سواد اطلاعاتي ،توانايي يافتن، ارزيابي استفاده مؤثر اطلاعات مورد نياز به كمك مهارت ها وبه منظور يادگيري مداوم است . همان طوري كه سازمانها و كشور در جستجوي افزايش سواد اطلاعاتي هستند ، درك اين نكته ضروري است كه تكنولوژي فقط بخشي از راه حل است.
    سواداطلاعاتي ، يك نگرش و مهارت جديد براي انجام وظايف در جامعه جديد به شمار مي آيد.فرد با سواد اطلاعاتي ارزش اطلاعات را تشخيص مي دهد.
    و تمايل به يادگيري دارد. زماني كه براي حل مشكل ، نيازمند اطلاعات است توانايي پيداكردن وتحليل آن را دارد ، قادر است محتواي اطلاعاتي را با ديد انتقادي ارزيابي كند . همچنين استفاده از محتواي اطلاعاتي را به درستي و با مهارت مي تواند انجام دهد و از طرفي توانايي ايجاد محتواي كيفي را نيز دارد.
    بررسي ها بيانگر اين نكته مي باشد كه سواد اطلاعاتي در بسياري از افراد تحصيلكرده در سطح بسيار است.
    پس با توجه به استاندارد ها ي نه گانه كه توسط انجمن كتابداران آمريكا در خصوص سوا د اطلاعاتي مشخص شده و نيز براساس رهنمودهاي جديد بر همه كتابداران فرض است كه با برنامه هاي بسياري منسجم و آينده نگر به توسعه سواد اطلاعاتي در مراجعان بپردازد.
     امروزه كساني از نظر اطلاعاتي با سواد خواهند بود كه توانايي ودانش شناسايي ، بازيابي و ارزيابي اطلاعات را دارا باشند.
    اين مفهوم با خدمات اطلاع رساني كتابداران و حتي مراجعان آنها پيوندي نزديك دارد. وسالهاست كه كتابداران تلاش مي كنند با استفاده از انواع ابزار و فناوريها به طور مؤثر مفيد ، برنامه هاي آموزش استفاده از كتابخانه و منابع آن را مطابق با دانش موضوعي و حوزه تخصصي مراجعان عملي سازند.
    در كشورهاي ديگر ، از اواسط دهه1980 كتابداران دانشگاهي با استفاده از ابزار فناوري اطلاعات ، برنامه هاي آموزش استفاده كننده را با عنوان “ سواد اطلاعاتي” به جاي”سواد كتابخانه اي” ارائه كردند.
    يكي از مشكلات جدي فرا روي جامعه دانشگاهي ما آگاهي كافي نداشتن از شيوه هاي مفيد و مؤثر كاوش ، دسترس و تجزيه و تحليل اطلاعات كسب شده از فناوريهاي مانند اينترنت و پايگاه هاي مختلف اطلاعات و با افزايش استفاده روزافزون دانشجويان مقاطع مختلف از امكانات رايانه واينترنت ، از يك عضو هيئت علمي يا استاد راهنما انتظار مي رود كه بتواند دانشجويان را در اطلاع يابي علمي در اين محيط پر شتاب و تغيير فناوري امروز هدايت كند.
    سواد اطلاعاتي در كشورهاي جهان
    اتحاديه اروپايي
    از سال 1994 تا 1997، اتحاديه اروپا بودجه لازم براي برگزاري دوره هاي آموزش براي كاربران نهايي دسترسي به اطلاعات از طريق فناوري ارتباطات را تامين كرد و دانشگاه هاي ايرلند ، سوئد، فرانسه، اسپانيا و انگلستان با رهبري دانشگاه چالمرز در اين دوره ها شركت كردند. همكاري هاي ميان كشورهاي اروپايي منجر به برگزاري دو برنامه آموزشي اينتو اينفو مبتني بر وب براي تدريس سواد اطلاعاتي در هفت حوزه موضوعي ( معماري ، شيمي ، انرژي ، مهندسي برق و الكترونيك ، علوم زيست محيطي ، پزشكي و فيزيك ) شد. اين برنامه ها براي آموزش حرفه اي طراحي شده اند و در برگيرنده ابزرهاي راهنما و مواد متن كامل بودند . براي آينده مدل هاي بيشتري براي موضوع هاي ديگر در دست طراحي است.
    طي سال هاي 1998 تا 1999 پروژه دوره هاي اطلاعاتي آموزش از راه دور با دسترسي از طريق شبكه با حمايت مالي اتحاديه اروپا به اجرا در آمد و در طي آن دوره هاي آموزشي با صرفه و موثري براي آموزش از راه دور با شركت 9 كشور اروپايي برگزار شد.
    كانادا
     سياست هاي اطلاعاتي دولت كانادا از جمله ديگر اقدامات اطلاعاتي بوده كه باعث شده اين كشور داراي مردمي مجهز به سواد اطلاعاتي باشد. در 3 دهه گذشته ، كتابداران دانشگاهي كانادا به آموزش مهارت هاي كتابخانه اي و اطلاعاتي به دانشجويان اهتمام داشته اند. بيش از 25سال است كه در يك كنفرانس ملي سالانه ، ملاحظات مربوط به مهارت هاي اطلاعاتي اين كشور بيان مي گردند . كتابداران آموزشگر در كتابخانه هاي دانشگاهي ، به حل چالش هاي موجود در ادغام آموزش سواد اطلاعاتي در دوره هاي درسي دانشجويان ادامه مي دهند. گرچه در اين رابطه ، در پنج سال گذشته پيشرفت هايي حاصل شده ، اما در مقايسه با اقداماتي كه در ايالت متحده ، استراليا ، نيوزلند و اروپاي شمالي صورت گرفته ، به فعاليت هاي بسيار بيشتري نياز است.
    يك تحقيق ملي كه در رابطه با آموزش سواد اطلاعاتي در كتابخانه هاي دانشگاهي كانادا صورت پذيرفته نشان مي دهد كه روندهاي مربوط به اهداف عملي ، روش ها و محتواي آموزشي در پنج سال گذشته تغيير چشمگيري نداشته است. اين تحقيق نشان داد كه تعداد اندكي از كتابداران ،اهداف علمي خود را به طور رسمي ثبت كرده اند و بسياري از آنان نتايج آموزش هاي خود را به صورت رسمي ارزيابي نكرده اند . برخي از يافته هاي اين بررسي با يافته هاي مطالعه اي كه قبلادر نيوزلند صورت گرفته بود ، شباهت دارند . به نظر مي رسد كه دانشگاهيان كانادا در مقايسه با ايالت متحده ، تاكيد كمتري بر آموزش مهارت هاي اطلاعاتي دارند . از اين رو ، لازم است كتابداران با مدرسان در محيط هاي آموزش مقدماتي ، متوسط و عالي رابطه كاري نزديك تري داشته باشند تا اطمينان حاصل شود كه همه دانشجويان و دانش آموزان از سواد اطلاعاتي برخوردار شده اند.
    سنگاپور
     درسنگاپور دولت در حال تبليغ براي ساخت جامعه اي مبتني بر دانش است تا با الزامي كردن آمادگي همه افراد براي كار درمحيطي اطلاعاتي ، از همه مهارت هاي حل مسئله برخوردار و به سواد اطلاعاتي مجهز شوند تا بتوانند در توسعه اقتصادي كشور سهيم باشند. در سنگاپور ، مهارت هاي اطلاعاتي در مقطع آموزش ابتدايي و متوسطه بر اساس مصوبات وزارت آموزش به دانش آموزان تعليم داده مي شوند . اين امر ابتدا به عنوان اقدامي آزمايشي در سال 1987 آغاز شد و به انتشار مهارت هاي اطلاعاتي منجر شد.
    در سال 1996 نيز با همكاري معلمان و كتابداران پروژه هاي مشاركتي گروه هاي پشتيباني كتابخانه در مدارس ابتدايي به چاپ رسيد و در سال 1997 ، اثر ديگري با عنوان سواد اطلاعاتي و رهنمودهاي سواد اطلاعاتي،مطالب تكميلي منتشر شد.
    بخش مطالعات اطلاع رساني در دانشگاه فني نانيانگ ، پژوهشي در خصوص مهارت هاي اطلاعاتي دانشجويان تحصيلات عالي و تكميلي ، بويژه در رشته مهندسي اجرا كرد و مشكلاتي را كه اين دانشجويان در استفاده موثر از اطلاعات با آنها مواجه هستند . دريافت نتايج اين پژوهش براي ادغام آموزش سواد اطلاعاتي در برنامه هاي تحصيلي مقطع كارشناسي مورد بهره برداري قرار گرفت . يافته هاي پژوهش هايي كه در موضوع سواد اطلاعاتي در سنگاپور اجرا شده مي تواند براي موسسه هاي ديگر نقاط جهان ، بسيار مفيد واقع مي شود.
    چين
     از اوايل دهه 1980 دولت چين حمايت ها و تشويق هاي فراواني ا زتدريس مهارتهاي اطلاعاتي و كتابخانه اي در موسسه هاي دانشگاهي اين كشور به عمل آورده و در اين رابطه چندين كنفرانس ملي برگزار كرده است. گرچه در بسياري (39 درصد) از دانشگاه هاي چين آموزش كاربران اطلاعات انجام مي شود ، اما درصد كمي از دانشجويان مقاطع آموزش عالي قادر به شركت در اين آموزش ها هستند ، زيرا آموزش كاربران در قالب دوره هايي جداگانه اجرا مي شود و با برنامه درسي تلفيق نشده است.
    در اين اواخر كشور چين ، اولين كارگاه ملي سواد اطلاعاتي براي آموزش عالي را در ژانويه 2002در دانشگاه هيلانگ جيانگ واقع در شهر هاربين برگزار كرد. بيش از 170 كتابدار از نواحي مختلف چين در اين كنفرانس حضور يافتند و همگي اظهار علاقه كردند كه استاندارد هاي قابليت سواد اطلاعاتي انجمن كتابخانه هاي دانشكده اي و پژوهشي را به منظور كمك به دانشجويان براي كسب مهارت هاي اطلاعاتي به كار بگيرند.
    استانداردهاي انجمن كتابخانه هاي دانشكده اي و پژوهشي به زبان چيني ترجمه و در مجامع كتابخانه اي مراكز دانشگاهي سراسر چين توزيع شدند.
    
    سواد اطلاعاتي در ايران
    بر اساس اعلام دفتر اطلاع رساني مركز پژوهش ها، دفتر مطالعات ارتباطات و فناوري هاي نوين اين مركز طي گزارشي با بيان اين مطلب كه نگرش به مفهوم “شهروند” در جهان كنوني تغيير كرده است، افزود: پيش از اين شهروند كسي بود كه بايد يك سري خدمات اطلاعاتي به او ارائه مي شد، اما اكنون شهروند را عامل موثر، آگاه و گزينشگري مي دانند كه مي تواند نگرش و رويكرد خاص خود را نسبت به مسائل مختلف در پيش گرفته و آن را توسعه دهد و به موازات اين تغيير نگرش است كه آموزش مهارت هاي مربوط به افزايش اطلاعاتي روز به روز در مدارس و دانشگاه ها فراگيرتر مي شود و بدينسان از اين پس افراد به طيفي از سوادهاي مختلف نياز خواهند داشت تا بتوانند توانمندي و قابليت خود را به صورت جمعي و فردي افزايش دهند و در جمع آوري اطلاعات مورد نياز خود گزينش تر عمل كنند.
    در حال حاضر تفكر غالب بر اين مبنا شكل گرفته است كه اگر راه جستجوي اطلاعات را بلد باشيم يك باسواد اطلاعاتي به شمار مي رويم در حالي كه چشم انداز عميق تري دراين حوزه وجود دارد مبني بر اينكه تبديل شدن به كسي كه تفكر انتقادي دارد و اينكه فرد بتواند رويكردهايي را كه آموخته در جريان جستجو، سازماندهي و ارزيابي اطلاعات به كاربرد، تنها بخشي از ويژگي يك باسواد اطلاعاتي به شمار مي رود و تغيير در نگرش و ذهنيت فرد و نحوه نگرش او به جهان پيرامون نيز يكي از ديگر ويژگي هاي آن است زيرا افزايش اطلاعاتي به همان ميزان كه به شيوه هاي عمل انسان مربوط مي شود به شيوه هاي تفكر و نگرش او نيز ارتباط مي يابد.
    در بخش ديگري از اين گزارش، مركز پژوهش ها توسعه كامل قابليت افراد از طريق افزايش اطلاعاتي در فرآيندهاي آموزشي را عنصري حياتي براي بقا در آينده دانست و افزود: آموزش افزايش اطلاعاتي در رابطه با علوم و تكنولوژي ها نيز بسيار مهم است چرا كه اين حوزه ها كانون توسعه اجتماعي در عصر جريان هاي جهاني اطلاعات و ارتباطات راه دور هستند و درك موضوعات علمي و تكنيكي نيز صرفا نبايد محدود به كارشناسان و متخصصان باشد بلكه همه شهروندان بايد قادر باشند مفاهيم اساسي و كاربرد آنها براي جامعه را درك كنند زيرا توسعه اجتماعي فقط با شهرونداني امكانپذير است كه در پيرامون علوم و تكنولوژي ها باسواد باشند.
    
  منبع:magiran.com/ نویسنده:  سيد محسن عليمرادي